Ενσυνείδητη Κίνηση - Τεχνικές Somatics

Όταν αρχίζουμε μία δράση, το να την εκτελέσουμε, δεν είναι το σημαντικότερο πράγμα. Πάνω από όλα, το σημαντικότερο, είναι να δίνουμε προσοχή στον εαυτό μας, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, καθώς εκτελούμε αυτό που ξεκινήσαμε να κάνουμε.

F. Matthias Alexander

Προσωπικό σημείωμα και η σχέση μου με πρακτικές επανεκπαίδευσης της κίνησης (Somatics).

Ξεκίνησα χορό ακολουθώντας το ένστικτό μου, προκειμένου να βρω νόημα και διεξόδους σε δύσκολες πτυχές της προσωπικής μου ιστορίας. Όταν πήγα στην Νέα Υόρκη για να σπουδάσω, ό χορός με οδήγησε στη δημιουργική έρευνα μεθόδων όπως η τεχνική Alexander, η Αυθεντική Κίνηση, η Ιδεοκίνηση της Mabel Todd και το Body-Mind Centering, που χρησιμοποιούσαν οι χορευτές για να εξελίξουν την τεχνική στον σύγχρονο χορό, μελετώντας τη βιομηχανική της κίνησης και τρόπους που το σώμα μπορεί να γίνεται ελαστικό και δυνατό, να χορεύει με λιγότερη προσπάθεια και μεγαλύτερη φυσικότητα. Οι πρακτικές αυτές που λέγονται Somatics και τεχνικές Release απευθύνονται σε όλο τον κόσμο, βοηθώντας τη σωματική και κατ’ επέκταση τη συναισθηματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου.

Η έρευνά μου στην τέχνη του χορού την περίοδο της δεκαετίας του 1980, όταν βρισκόμουν κοντά στους πρωτοπόρους και ιδρυτές των τεχνικών Somatics και Contact Improvisation, μου έδινε διαρκώς την αίσθηση ότι ανακαλύπτω τον εαυτό μου και τον κόσμο για πρώτη φορά. Ως εκπαιδεύτρια κίνησης/χορού από το 1987, διερευνώ τo CI σε συνδυασμό με τις πρακτικές Somatics για την καλλιέργεια και την ανάπτυξη δεξιοτήτων στην κίνηση που στηρίζεται στη συνειδητότητα και στον καθοδηγούμενο οραματισμό με μεταφορές, εικόνες και μη παρεμβατικό άγγιγμα που βελτιώνουν τη στάση και την ευθυγράμμιση του σώματος, τον συντονισμό και τη ροή στην κίνηση. Αυτή η προσέγγιση και εξειδίκευση στον χορό αποτελεί πηγή έμπνευσης για την πορεία μου συνολικά ως δασκάλα κίνησης, ερευνήτρια και χορεύτρια. Εκπαιδεύτηκα στην πρακτική του CI ενσωματώνοντας τη μεθοδολογία των Somatics, ιδιαίτερα την αναπτυξιακή/εξελικτική κίνηση (BMC). Πιο συγκεκριμένα για την εκπαίδευση της τεχνικής του Contact Improvisation αλλά και του σύγχρονου χορού, χρησιμοποιώ τη γνώση, τη φιλοσοφία και τη μεθοδολογία τεχνικών Somatics. Αυτά τα συστήματα στηρίζονται στη βιωματική ανατομία και φυσιολογία, αναλύοντας τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά τη λειτουργία του σώματος και της κίνησης.

Στο εργαστήριο «Συνειδητή Κίνηση και Αυτοσχεδιασμός» που ξεκίνησα να διδάσκω από το 1991, εφαρμόζω συνθετικά εργαλεία του Contact Improvisation, των αρχών του Body-Mind Centering, των αρχών της τεχνικής Alexander και του Feldenkrais, του Kinetic Awareness, της πρακτικής Skinner Release και άλλων μεθόδων, όπως η διαλογιστική κίνηση Amerta Movement, που καλλιεργούν την ενσυνειδητότητα και τη σωματοποίηση. Οι παραπάνω πρακτικές με επηρέασαν βαθιά στην εκπαίδευσή μου ως χορεύτρια και καθόρισαν την μεθοδολογία που ανέπτυξα ως εκπαιδεύτρια/ερμηνεύτρια κίνησης.

Τι είναι η σωματοποίηση

Σωματοποίηση είναι η ικανότητα που έχει το σώμα μας να μετασχηματίζει με απίστευτη ταχύτητα, ακρίβεια και εξυπνάδα κάθε συναισθηματικό σήμα σε μία σωματική αντίδραση. Είναι δηλαδή, ο φυσικός τρόπος που έχει το ανθρώπινο σύστημα να σωματοποιεί τα ερεθίσματα από το εξωτερικό περιβάλλον. Το άτομο ιδανικά μπορεί να αναγνωρίζει την επίδραση αυτών των ερεθισμάτων μέσα του και να επιτρέπει την ελεύθερη ανταπόκριση από τον εσωτερικό του εαυτό.

Έτσι λοιπόν, οτιδήποτε αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε κι επιθυμούμε έχει παράλληλα και μία επίδραση στο υλικό μας, δηλαδή στο σώμα μας. Αυτό σημαίνει πως όταν υπάρχει ισορροπία και ανεμπόδιστη ροή στο σώμα, ο άνθρωπος ιδανικά έχει τη συνειδητότητα να αντιλαμβάνεται τι ακριβώς νιώθει κι επιθυμεί. Έχει τη δυνατότητα να αφουγκράζεται το σώμα του και τις αντιδράσεις του σε σχέση με το περιβάλλον και να μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα μέσα από τον αυθεντικό του εαυτό. Αυτή η φυσική λειτουργία αυτορρύθμισης είναι πολύ σημαντική για την υγεία του.
«Σεβαστιάνα Κουτρουμπάνου»

Στη Σωματική Ψυχοθεραπεία έχει καθιερωθεί ο όρος ενσωμάτιση/ενσωματίζω (embodiment/embody) σε διαφοροποίηση με τον όρο ενσωμάτωση/ενσωματώνω (integration/intergate). Ο όρος περιγράφει μία μορφή αντίληψης στην οποία συμμετέχει ολόκληρο το σώμα και που προχωρεί πέρα από την καθαρά γνωστική ή ακόμα και συναισθηματική κατανόηση του κόσμου και του εαυτού μας προς κάποια εναρμόνιση με ολόκληρο το σώμα μας, με ολόκληρη την ύπαρξή μας. Όταν πρόκειται για ενσώματα αισθήματα ή εμπειρίες, το άτομο τις βιώνει με ολόκληρο το σώμα του και όχι μόνο με τον νου ή το θυμικό του. Η υποκειμενική εμπειρία της ενσωμάτισης μπορεί να οριστεί ως σωματική αίσθηση ύπαρξης στο σώμα στιγμή προς στιγμή. Κατά τη διαδικασία της ενσωμάτισης, η αίσθηση, το συναίσθημα, η φαντασία και η σκέψη εργάζονται μαζί ως όψεις μιας οργανικής, ενσωματοποιημένης εμπειρίας. Με άλλα λόγια ενσωμάτιση σημαίνει ότι το άτομο έχει επίγνωση των σωματικών του αισθήσεων και ότι οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές του «γειώνονται» στις αισθητικές εμπειρίες και τις σωματικές καταστάσεις του.

Το ερώτημα λοιπόν είναι, πώς ο άνθρωπος αποσυνδέεται από τις ανάγκες του και την έκφραση του πηγαίου, του ενστίκτου, την ενόραση και τη σοφία του εσωτερικού του εαυτού. Ποιος είναι ο τρόπος και οι μέθοδοι που επαναφέρουν και επανασυνδέουν το άτομο με τη φύση του;

Τι προτείνουν οι πρακτικές επανεκπαίδευσης της κίνησης (Somatics).

Ακολουθώντας τη βασική αρχή ότι ο νους και το σώμα είναι ένα, καθώς και την αρχή ότι το συναίσθημα είναι ένα σωματικό γεγονός, οι πρακτικές ενσώματης κίνησης καλλιεργούν τη συνειδητότητα του ατόμου, μέσα από την αυτοπαρατήρηση και την «ακρόαση» του εαυτού κατά τη διάρκεια του βιώματος.

Στόχος των πρακτικών είναι η αφύπνιση των αισθήσεων, η απελευθέρωση του ατόμου από μπλοκαρίσματα και δυσλειτουργικά πρότυπα που τον αποσυνδέουν από τον εαυτό του και το σώμα του. Μέσα από τη διαδικασία μελέτης και άσκησης ο κινούμενος ανακαλύπτει νέους τρόπους πρόσβασης στις πηγές του εαυτού του ως ολότητα. Η εμπειρία της αλλαγής που τον φέρνει πιο κοντά στη λειτουργική κίνηση χαρακτηρίζεται από την αίσθηση της ενοποίησης, της διεύρυνσης, της σύνδεσης και της ροής.

Μέσα από τη σωματική εμπειρία, την κίνηση και τον χορό, ο άνθρωπος αναπτύσσει μία καινούρια σχέση με τον εαυτό του και με το περιβάλλον. Μέρος της διαδικασίας της επανεκπαίδευσης της κίνησης είναι το να αναγνωρίσει κανείς τις αντιστάσεις του, την τάση που έχει το σύστημα να επιστρέφει με αυτόματους μηχανισμούς στο οικείο, όσο δυσλειτουργικό και ενίοτε επώδυνο μπορεί να είναι αυτό.

Στα εργαστήρια κίνησης ο εκπαιδευτής αναλύει τις αρχές και τις τεχνικές στην κίνηση χωρίς να κάνει ψυχοθεραπευτική εμβάθυνση ως προς τις σωματοποιημένες αντιδράσεις και άμυνες που έχουν καταγραφεί στο μυϊκό σύστημα, αποτέλεσμα αναπτυξιακών τραυμάτων κι εμπειριών. Τα βιώματα όμως αυτά καθόρισαν τη στάση του σώματος, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος έχει μάθει να διαχειρίζεται τη σχέση του με τη βαρύτητα, την αίσθηση του βάρους ή της ελαφρότητας και τον τρόπο με τον οποίο συνομιλεί με το περιβάλλον. Ως ένα μεγάλο βαθμό όμως, η αλλαγή που επέρχεται από τη συνειδητή δουλειά με το σώμα και την έκφραση της κίνησης, επηρεάζει το άτομο αναπόφευκτα και θεραπευτικά, καθώς με αυτές τις μεθόδους εκπαιδεύεται πρωτίστως ο τρόπος σκέψης που αποτυπώνεται στην κίνησή του, καθορίζοντας τη χρήση του σώματός του σε κάθε έκφανση της ζωής του.

Οι πρακτικές Somatics επιτρέπουν σε επαγγελματίες και ερασιτέχνες να βιώνουν την απελευθέρωση της ζωτικής τους ενέργειας, νιώθοντας πως μπορούν να κατοικούν καλύτερα στο σώμα τους σαν να είναι σπίτι τους και να επικοινωνούν μέσα από τον δημιουργικό και πιο αυθεντικό εαυτό.

Η αλλαγή σε βάθος και διάρκεια απαιτεί υπομονή κι επιμονή, να δώσει κανείς στον εαυτό του τον χώρο και τον χρόνο, έτσι ώστε να ενσωματωθούν οι καινούριες πληροφορίες. Συχνά, συναντάει κανείς περιορισμούς στη διαδικασία προς την αλλαγή, που μπορεί να φέρουν συναισθήματα ματαίωσης και απογοήτευσης.

Το υλικό που αναδύεται μέσα από τις πρακικές αυτές οδηγεί ενίοτε τον ασκούμενο να αναζητήσει το ταξίδι της ψυχοθεραπείας, και να συνδέσει έτσι σε μεγαλύτερο βάθος και με περισσότερη επίγνωση όλα όσα καθρεφτίζονται και του αποκαλύπτονται κιναισθητικά μέσα από τη σωματική άσκηση και έρευνα.

Εργαλεία και αρχές που χρησιμοποιούν τα συστήματα των Somatics

Η σύνδεση της σκέψης του ατόμου με τη σωματική του εμπειρία. Ο ασκούμενος οδηγεί τη σκέψη του στο σώμα, παρατηρώντας τι συμβαίνει κιναισθητικά κατά τη διάρκεια της κίνησης, όσο μικρή και λεπτοφυής κι αν είναι αυτή.
Ο δημιουργικός και καθοδηγούμενος οραματισμός μέσα από μεταφορές και εικόνες που συνδέουν τον μαθητή με τις αισθήσεις του και τη λειτουργία της κίνησης.
Το καθρέφτισμα του δασκάλου που προτείνει στον μαθητή κατευθύνσεις για πιο λειτουργική κίνηση, κίνηση με λιγότερη περιττή προσπάθεια. Ο δάσκαλος Somatics χρησιμοποιεί εικόνες και γνώσεις από την ανατομία και τη φυσιολογία, έτσι ώστε η καινούρια πληροφορία να μπορεί να ενσωματωθεί μέσα από το βίωμα της κίνησης. Η θεωρητική γνώση προσφέρει έναν ουδέτερο τρόπο αντίληψης του σώματος ως ένα περίπλοκο σύστημα σχέσεων και συσχετισμών. Η βιωματική εφαρμογή πληροφοριών στο νευρικό σύστημα του ασκούμενου ενσωματώνεται μέσα από την αυτοπαρατήρηση και τη σωματική ενσυνειδητότητα.
Η επαφή και το μη παρεμβατικό άγγιγμα που αφυπνίζει και συντονίζει τον κινούμενο με το σώμα του.
Η διερεύνηση κινητικών προτύπων και συνηθειών που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της άσκησης. Στην πρακτική Alexander ο μαθητής εξερευνά τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιεί το σώμα του, το μυοσκελετικό του σύστημα, μέσα από καθημερινές κινήσεις. Μελετά τη χρήση του σώματος εξερευνώντας το περπάτημα, την όρθια στάση, την κίνηση προς και από το κάθισμα. Ακολουθεί κατευθύνσεις από το προτεινόμενο άγγιγμα του δασκάλου με πρόθεση την ενσωμάτωση καινούριων ερεθισμάτων, όρθιος ή ξαπλωμένος, προκειμένου να λυθούν κρατήματα που εμποδίζουν την κίνηση των αρθρώσεων και τη σύνδεση του κέντρου με την περιφέρεια.
Στην πρακτική Alexander ο δάσκαλος προτείνει στον ασκούμενο να κάνει ενεργητικές παύσεις που του δίνουν τον χώρο να παρατηρήσει τον εαυτό του και να χρησιμοποιήσει συνειδητά την καινούρια πληροφορία που δέχεται το νευρικό του σύστημα τόσο λεκτικά όσο και μέσα από το μη παρεμβατικό του άγγιγμα. Η πρακτική εφαρμογής της αρχής του Inhibition (αναστολή της δράσης) είναι αυτός ο κενός χώρος που παρέχει τη δυνατότητα ενσωμάτωσης λειτουργικών ερεθισμάτων, αναχαίτισης του αυτόματου μηχανισμού, που συνήθως είναι μια ασυνείδητη και πολύ γρήγορη σωματική αντίδραση. Μέσα από αυτόν τον κενό χώρο της παύσης δίνεται η ευκαιρία για την αλλαγή.
Η άσκηση της ακρόασης της εσωτερικής κίνησης. Ο ασκούμενος μαθαίνει να αναγνωρίζει στο σώμα του διαδρομές κίνησης της ενέργειας καθώς δρα με λιγότερη ένταση και επιτρέπει στις αισθήσεις του να αφυπνιστούν.
Η κίνηση που μας συνδέει με τα πρώτα στάδια της ζωής και ονομάζεται Εξελικτική/Αναπτυξιακή Κίνηση (Developmental Movement, Body-Mind Centering). Ο κινούμενος δουλεύει πρότυπα κίνησης που υπάρχουν ως εγγραφή στο DNA όλων μας από την εμβρυακή φάση της ζωής μέχρι να σταθεί όρθιος. Δίνεται μεγάλη έμφαση στην κίνηση του ασκούμενου με συνειδητότητα. Εξερευνά αρχικά την κατάσταση του αφήματός του στη στήριξη της γης, καθώς μαθαίνει να χαλαρώνει, να γειώνεται και να κινείται πιο ελεύθερα στο πάτωμα. Διερευνώντας τις αρχές της βιομηχανικής της κίνησης με βάση τα παραπάνω πρότυπα, ό χορευτής καλλιεργεί τα αντανακλαστικά του σώματός του και ένα είδος οξυμένης αντίληψης που του επιτρέπει να κινείται πιο εύκολα, να αντιδρά πιο λειτουργικά στο απρόσμενο. Ανακαλύπτοντας λοιπόν, τους τρόπους με τους οποίους η κίνηση συμβαίνει πιο εύκολα, το σώμα απολαμβάνει τη ζωτική ενέργεια που το υποστηρίζει με μεγαλύτερη οργάνωση, φυσικότητα και ενοποίηση.
Η ενσυναίσθηση, η αυτογνωσία, η καθαρότητα στην πρόθεση του αγγίγματος και ο γειωμένος τρόπος με τον οποίο ο δάσκαλος/θεραπευτής σχετίζεται και καθρεφτίζει τον ασκούμενο είναι σημαντικές προϋπόθέσεις για την εξέλιξη του ατόμου μέσα από την πρακτική, ώστε να συνδεθεί καλύτερα με τον εαυτό του.
Η ανταλλαγή και το καθρέφτισμα που προσφέρει το μοίρασμα όταν η δουλειά συμβαίνει σε ομαδικό πλαίσιο, αλλά και ατομικά.
Η διαύγεια με την οποία περιγράφεται η εμπειρία του κινούμενου. Ο δάσκαλος τον καθρεφτίζει χωρίς επίκριση, χωρίς προβολές και ερμηνείες.
Ο μαθητής εκπαιδεύεται στο πως να γίνεται πιο δεκτικός, να παρεμβαίνει λιγότερο στις φυσικές λειτουργίες του σώματος του, όπως αυτή της αναπνοής, καθώς μαθαίνει να εμπιστεύεται τον εαυτό του σε έναν ασφαλή χώρο και να χαλαρώνει. Ακολουθεί συχνά την πρόταση «doing less is more» ως αρχή διερεύνησης της κίνησης που βιώνει ώστε να αφήνεται καθώς κινείται με λιγότερη προσπάθεια και περισσότερη ροή.

Ο χορός ως πρακτική επανεκπαίδευσης της κίνησης και της ενσωμάτωσης, δίνει πολλά εργαλεία αυτογνωσίας, αίσθηση ευεξίας, χαράς, ελευθερίας, δημιουργικότητας και παρουσίας. Πόσο όμως διαρκεί η μετουσίωση που μπορεί να φέρει το βίωμα της κίνησης και πώς ενσωματώνεται η γνώση που αποκομίζει ο άνθρωπος από την πρακτική και την εμπειρία του στην καθημερινότητα και στις σχέσεις του;

Είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί κανείς το νόημα και την αξία των αντιστάσεων, των συγκρούσεων που καθρεφτίζονται στο σώμα του, στη στάση του, στον τρόπο που σκέφτεται και επανέρχεται ασυνείδητα στις πεποιθήσεις του. Αυτή φυσικά είναι μια δουλειά που αφορά την ψυχοθεραπευτική διαδικασία.

Η ενσυνειδητότητα αποτελεί τη βάση για την εκπαίδευση του ατόμου σε σωματο-ψυχικό και νοητικό επίπεδο που οδηγεί σε μεγαλύτερη ενοποίηση και πληρότητα. Χρησιμοποιείται τόσο στην ενσώματη ψυχοθεραπεία όσο και στα Somatics. Ο Laurence Heller στο νευροθυμικό σχεσιακό μοντέλο που διαμόρφωσε για το αναπτυξιακό τραύμα, γράφει πως «Ενσυνειδητότητα σημαίνει την εστίαση της προσοχής στην εμπειρία μας: Την προσεκτική ακρόαση του εαυτού μας, των σκέψεών μας, των συναισθημάτων μας και των σωματικών μας αισθήσεων. Εντέλει, μαθαίνουμε να αφουγκραζόμαστε με τέτοιο τρόπο ώστε να μην απωθούμε πλέον στοιχεία της εμπειρίας μας αλλά να αντιλαμβανόμαστε ότι οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι αισθήσεις έρχονται και φεύγουν. Η δύναμη της ενσυνειδητότητας είναι η ελευθερία που βιώνουμε και η αίσθηση ροής και ρευστότητας που αποκτούμε όταν είμαστε παρόντες στις σκέψεις, στα συναισθήματα και στις αισθήσεις μας, χωρίς όμως να ταυτιζόμαστε με αυτά…