20 Ιανουαρίου
Το άγγιγμα που αφυπνίζει στην κίνηση
Bodywork - Hands-on Work
Αναπνοή, Αίσθηση, Παρουσία, Επαφή
Η σημασία της επαφής και του αγγίγματος για ένα σώμα που αισθάνεται, ακούει, σχετίζεται και μετασχηματίζεται.
Προσωπικό σημείωμα και η σχέση μου με το άγγιγμα που αφυπνίζει (Hands-on Work).
Από την αρχή της ενασχόλησης και διερεύνησής μου με την τέχνη του χορού, τη σωματική ψυχοθεραπεία και το σιάτσου, η επαφή αποτελεί έναν θεμελιώδη άξονα για αλλαγή, σύνδεση, ενσωμάτωση και εξέλιξη. Η πρακτική του Contact Improvisation μου άνοιξε ένα τεράστιο πεδίο έρευνας για τη σημασία της επαφής που εμπλουτίστηκε, επηρέασε αλλά και επηρεάστηκε, στη συνέχεια, από τη δουλειά μου ως θεραπεύτρια σιάτσου και σωματική ψυχοθεραπεύτρια. Όλες οι πρακτικές που μελετώ χρησιμοποιούν τεχνικές αγγίγματος με πρόθεση (intentional touch), σαν μέσο που επιδρά άμεσα και σε βάθος στο σώμα και στον ψυχισμό του αποδέκτη.
Η επαφή δημιουργεί τη σχέση με τον εαυτό μέσα από το συνειδητό και αφυπνισμένο σώμα που συνομιλεί, δρα και αντιδρά σε συσχετισμό με το περιβάλλον με μεγαλύτερη επίγνωση και παρουσία. Δίνεται έτσι στο άτομο ο χώρος για να έρθει πιο κοντά στις ανάγκες του, να κατανοήσει αυτά που συμβαίνουν μέσα του. Ο αποδέκτης, μέσω των εργαλείων του αγγίγματος, ακολουθεί σωματικά ερεθίσματα που του προσφέρει η επαφή με τον άλλον ως καθρέφτισμα για να μεταμορφώνεται και να εξελίσσεται με πιο λειτουργικούς τρόπους.
Στον σύγχρονο χορό και ειδικότερα στο CI αναπτύσσουμε δεξιότητες με κεντρικό άξονα την επαφή που ξεκινάει από το ενεργειακό πεδίο στον χώρο μέχρι το σωματικό άγγιγμα με πρόθεση. Μέσα από αυτή τη διαδικασία εκπαίδευσης του χορευτή αναδύονται ποιότητες της έκφρασης, οι οποίες προκύπτουν από τους σωματικούς διαλόγους που αναπτύσσει ο χορευτής καθώς αυτοσχεδιάζει με τον άλλον, με βάση το ντουέτο.
Η βασική αρχή στο CI είναι το να αναγνωρίζω τι είναι αυτό που ακολουθώ διαρκώς καθώς αυτοσχεδιάζω. Η επαφή εγείρει την προσοχή του χορευτή που εκπαιδεύεται στο να αφουγκράζεται το σώμα του σε κίνηση, να αναγνωρίζει τι συμβαίνει κάτω από το δέρμα του και να επιτρέπει στην εσωτερική του κίνηση να τον οδηγεί. Το άγγιγμα λοιπόν και ο τρόπος που βιώνεται η επαφή είναι στον χορό, κάθε στιγμή, καθοριστικός. Αναζητούμε τη ρευστότητα και την ελαστικότητα στους ιστούς, στην περιτονία και στις αρθρώσεις του σώματος.
Τεχνικές που στηρίζονται στην επαφή χρησιμοποιούνται ως εργαλεία για την εκπαίδευση του χορευτή. Η επαφή λοιπόν αποτελεί σημείο αναφοράς, ανατροφοδότησης και πηγή έμπνευσης, καθώς μέσα από το άγγιγμα ο αυτοσχεδιαστής ανακαλύπτει πιο λεπτοφυείς ποιότητες στην κίνησή του, εκπαιδεύεται στο να ανταποκρίνεται στο απρόβλεπτο με πιο γρήγορα αντανακλαστικά, να κινείται με μεγαλύτερη ευαισθησία και δύναμη.
Ο Steve Paxton, ιδρυτής του CI, στο βίντεο Chute του 1972 αναφέρει: «Το αποτέλεσμα τόσων πολλών αλλαγών (που συμβαίνουν συνεχώς) σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, σε χωρικό και κιναισθητικό προσανατολισμό (όταν χορεύουμε CI), με ώθησε να αντιληφθώ τον χώρο ως σφαιρικό. Η σφαίρα είναι μία συσσωρευτική εικόνα που εμπεριέχει πολλαπλές αισθήσεις, η όραση, όντας μία από αυτές (που είναι) σαν να κοιτάς γρήγορα προς όλες τις κατευθύνσεις, μου δίνει την εικόνα για το πώς θα ήταν αν είχα μία οπτική επιφάνεια ολόκληρου του σώματός μου αντί για το δέρμα μου. Αλλά το δέρμα είναι η καλύτερη πηγή για την εικόνα γιατί δουλεύει σε όλες τις κατευθύνεις ταυτόχρονα. Αν μπορούσαμε να αφαιρέσουμε το δέρμα θα το εκτιμούσαμε περισσότερο. Το δέρμα όμως δουλεύει περισσότερο στον αυτόματο πιλότο. Ο συνειδητός νους αφυπνίζεται όταν ένα ασυνήθιστο ερέθισμα εμφανίζεται στην επιφάνεια του σώματος. Αλλά, τις περισσότερες φορές δεν προσέχω την επαφή με τα ρούχα μου ή το βάρος μου σε μία καρέκλα. Στο Contact Improvisation βρίσκω ότι είμαι κρεμασμένος από το δέρμα μου και βασίζομαι στις πληροφορίες του για να με προστατεύσουν, να με προειδοποιήσουν, να με ανατροφοδοτήσουν με τα δεδομένα στα οποία αντιδρώ.»
Αναλύοντας, μέσα από τον χορό, διαφορετικές ποιότητες στο άγγιγμα, εξερευνούμε την επίδραση της επαφής στο σώμα που την εκλαμβάνει και στον τρόπο με τον οποίο σωματοποιούνται οι πληροφορίες κατά τη διάρκεια της κίνησης. Πώς, δηλαδή, το άγγιγμα των χεριών που προτείνουν κατευθύνσεις και ερεθίσματα με πρόθεση μέσα από την αυτοπαρατήρηση, μετατοπίζει τη σκέψη στο σώμα. Η επαφή διευρύνει τη σωματική αντίληψη ενεργοποιώντας τις αισθήσεις, ρυθμίζοντας καλύτερα το νευρικό σύστημα.
Η επανεκπαίδευση της κίνησης (Somatics/CI), όπως και ορισμένες προσεγγίσεις ενσώματης ψυχοθεραπείας, χρησιμοποιούν το bodywork (τεχνικές αγγίγματος) με στόχο την αφύπνιση, την ενεργοποίηση του σωματοψυχισμού και τη σύνδεση του ατόμου με τον εαυτό του και το περιβάλλον. Υπάρχουν διαφορετικές μέθοδοι, έτσι ώστε το άγγιγμα να καλλιεργεί στο άτομο την πρόθεση για ενσυνείδηση και παρουσία.
Οι ποιότητες συνειδητού αγγίγματος και η εφαρμογή τους είναι:
• Το άγγιγμα των χεριών που προτείνει την ακρόαση του σώματος με μη παρεμβατικό τρόπο. Αυτό σημαίνει πως ο δάσκαλος ή αυτός που προσφέρει την επαφή στον αποδέκτη ακολουθώντας την παραπάνω αρχή, χρειάζεται να συνδέεται με το κέντρο του, να παρατηρεί αυτό που συμβαίνει στο σώμα του και αυτό που καθρεφτίζεται από το σώμα του άλλου με τον οποίο βρίσκεται σε αλληλεπίδραση καθώς συντονίζεται μαζί του.
Δίνεται έτσι ο χώρος για να ελευθερωθεί η ενέργεια της κίνησης που αισθάνεται «ο δότης» κάτω από τα χέρια του αλλά και με ολόκληρο το σώμα του. Χρησιμοποιώντας την υποστήριξη που του προσφέρει η επαφή, ο αποδέκτης ανακαλύπτει αρχικά εσωτερικές διαδρομές κίνησης που εντέλει προεκτείνονται εξωτερικά στον χώρο με μεγαλύτερη ευκολία και έμπνευση, καθώς η επαφή αφυπνίζει όχι μόνο τις αισθήσεις του αλλά και τη φαντασία. Νιώθει το σώμα του πιο ελεύθερο, συνδεδεμένο και διαθέσιμο να εκφραστεί. Πρόκληση είναι πάντα το πέρασμα από την αργή και εσωτερική κίνηση, στην εξωστρεφή και δυναμική έκφραση του χορού που φέρει τη χαρά, την ελαφρότητα, τη δύναμη της ζωής.
Η επαφή περικλείει όλες τις αισθήσεις, όχι μόνο την αφή. Τα χέρια του δότη όταν εξασκεί το bodywork (hands-on work σε ζευγάρια), διαβάζουν τον μυϊκό τόνο, την ένταση ή την έλλειψη της ενέργειας, τη θερμοκρασία, πληροφορίες που εκπέμπουν οι ιστοί/η περιτονία. Ο δότης δέχεται μηνύματα που μεταφέρονται διαρκώς από το σώμα του αποδέκτη με τη μορφή ερεθισμάτων όπως δονήσεις, παλμικές και κυματοειδείς κινήσεις, τρέμουλο, αίσθηση διεύρυνσης ή σύσπασης. Αισθάνεται το σώμα του άλλου με όλες του τις αισθήσεις.
Είναι σημαντικό να υπάρχει καθαρή πρόθεση στην αλληλεπίδραση των δύο κινούμενων. Χρειάζεται να γίνεται σαφές πότε ο δότης ακολουθεί αυτό που συμβαίνει στον αποδέκτη, πότε καθοδηγεί και πώς καθοδηγεί τον παρτενέρ του. Πώς ο δότης υποστηρίζει την κίνησή του, προτείνοντας κινητικές ιδέες μέσα από το άγγιγμα αλλά και με όλο του του σώμα, χωρίς να χειραγωγεί.
Επαφή χειραγώγησης σημαίνει πως αυτός που την ασκεί ακολουθεί τις δικές του προθέσεις και σκέψεις αγνοώντας τα σημάδια και την κίνηση που εκφράζει το σώμα που ακουμπά. Ο κινούμενος όταν χειραγωγεί ακολουθεί τις προσωπικές του προσδοκίες σαν να γνωρίζει καλύτερα τι είναι αυτό που έχει ανάγκη ο αποδέκτης της επαφής. Λειτουργεί, δηλαδή, χωρίς τη συγκατάθεση του σώματος που αγγίζει, χωρίς να το αφουγκράζεται και να συντονίζεται με αυτό που συμβαίνει στη στιγμή. Παρόλα αυτά στο παιχνίδι του αυτοσχεδιασμού μπορεί να υπάρχει κοινή συναίνεση, έτσι ώστε η επαφή με βάση τη χειραγώγηση να γίνει ένας χορός με απρόσμενες αλλαγές, δυναμικές και αντιδράσεις που μπορεί να δημιουργεί ενδιαφέρουσες προτάσεις στον χώρο. Σε αυτήν όμως την περίπτωση απαιτείται υψηλό επίπεδο κιναισθησίας και ενσυναίσθησης αναγνωρίζοντας τα όρια που επιτρέπουν σε αυτό το κινητικό παιχνίδι να είναι ασφαλές.
• Το άγγιγμα των χεριών που προτείνει κατευθύνσεις στον αποδέκτη και αφυπνίζει διαφορετικές ποιότητες ανάλογα με το θέμα που διερευνάται στο μάθημα κίνησης. Η πίεση της επαφής που συνοδεύεται με εργαλεία οραματισμού (όπως προτείνει η πρακτική του BMC και άλλες πρακτικές Somatics) ασκείται από τον δότη με διαφορετική ένταση και βάθος. Μπορεί το άγγιγμα να είναι ιδιαίτερα ελαφρύ και να απευθύνεται στους ιδιοδέκτες του δέρματος ή να ασκείται μεγαλύτερη πίεση που να απευθύνεται στο βάθος του σώματος, ενεργοποιώντας έτσι συγκεκριμένα συστήματα όπως το σκελετικό, το μυϊκό, το αναπνευστικό και το καρδιαγγειακό, το λεμφικό, το νευρικό, το πεπτικό κλπ.
Το άγγιγμα που γίνεται με πρόθεση αφύπνισης των οστών και των αρθρώσεων, των μυών, των εσωτερικών οργάνων, της περιτονίας, της λέμφου, των υγρών του σώματος και της κυτταρικής αναπνοής απαιτεί την παρουσία και τον συντονισμό του δότη με όλο του το είναι. Η εστίαση και η προσοχή που φέρει ο δότης στη συγκεκριμένη περιοχή και στο συγκεκριμένο σύστημα του σώματος που διερευνάται, επιτρέπει στον αποδέκτη να αισθανθεί μέσα από την κίνησή του την ποιότητα που αναδύεται από αυτήν την πηγή, αυτόν τον σωματικό χώρο. Ο οραματισμός που στηρίζεται στη βιωματική ανατομία σε συνδυασμό με το άγγιγμα (Hands-on work) στην υπό διερεύνηση περιοχή, λειτουργεί αποτελεσματικά και σε βάθος επιφέροντας την ενσωμάτωση, δηλαδή, τη σύνδεση του αποδέκτη με τις λειτουργίες του σώματός του. Ανάλογα λοιπόν με την πρόθεση και την εστίαση της επαφής, ο αποδέκτης βιώνει κιναισθητικά και ψυχικά ποικίλες εκφάνσεις της σωματικής του έκφρασης.
Το κάθε σύστημα αλλά και το κάθε όργανο του σώματος ξεχωριστά έχει τη δική του αντήχηση. Αυτή η γνώση και η εμπειρία της σωματικότητας προσδίδει έναν τεράστιο πλούτο, ένα πολύ μεγάλο εύρος στις δεξιότητες και στις δυνατότητες ερμηνείας του χορευτή/κινούμενου. Παράλληλα, η δουλειά αυτή που χρησιμοποιεί την επαφή και το άγγιγμα ως βάση για την αλλαγή και τη σύνδεση νου-σώματος, λειτουργεί θεραπευτικά σε βάθος για όποιον εξερευνά τον εαυτό του μέσα από τις πρακτικές Somatics.
• Στο εργαστήριο συνειδητής κίνησης και αυτοσχεδιασμού αλλά και σε αυτό του Contact Improvisation χρησιμοποιούμε συχνά εργαλεία και τεχνικές του Σιάτσου. Η δουλειά αυτή ενεργοποιεί και αφυπνίζει το σώμα με πολύ μαλακό τρόπο, προετοιμάζοντάς το να γίνει πιο διαθέσιμο στον χορό που ακολουθεί στον χώρο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το bodywork σε ζευγάρια και τα εργαλεία του hands-on work, είναι ο χορός του Contact Improvisation σε μικρή κλίμακα, όπου δίνεται στον χορευτή ο χρόνος για να δημιουργηθεί ο κιναισθητικός διάλογος, η επικοινωνία ανάμεσα στα σώματα που υποστηρίζεται από την ακρόαση και την ενσυναίσθηση μέσα από την κίνηση και την επαφή
Για ζέσταμα, στην αρχή του μαθήματος, το άγγιγμα του δότη προτείνει στον αποδέκτη στηρίξεις προσφέροντας μέρη του σώματός του για να αφήσει ο αποδέκτης το βάρος του και να χαλαρώσει. Προτείνει, δηλαδή, κινητικά ερεθίσματα στον αποδέκτη μέσα από μαλάξεις, διατάσεις, πιέσεις, παιχνίδι με τις αντίθετες δυνάμεις που ασκούνται στο σώμα, την εξισορρόπηση των δυνάμεων και την αντίσταση σε μία κατεύθυνση.
Χρησιμοποιώντας παράλληλα στο μάθημα, τεχνικές κι εργαλεία του Σιάτσου ως μέρος του Bodywork, ο δότης αφυπνίζει και συνδέει μεσημβρινούς (ενεργειακά κανάλια), δημιουργώντας τις προϋποθέσεις ώστε ο χορευτής να συνδιαλέγεται πιο εύκολα με τη βαρύτητα και να ανακτά την ενέργεια που χρειάζεται για να κινηθεί πιο λειτουργικά και με μεγαλύτερη κιναισθησία στην επαφή του με τον άλλον.
• Δουλεύοντας σε ζευγάρια με βάση την επαφή και τις αρχές των πρακτικών Somatics/CI αφουγκραζόμαστε τη μουσική του δικού μας σώματος, σε συγχρονισμό και συντονισμό, καθώς κινούμαστε με ένα άλλο σώμα. Στο μάθημα κίνησης, μέσα από το Bodywork, ανακαλύπτουμε πώς συμβάλλει η επαφή για να αφυπνιστεί η κίνηση του χορευτή, να ξεδιπλώσει την ενέργεια που εμπεριέχει και να την μετατρέψει στη μουσική που παράγει το σώμα του. Ο χορός λοιπόν μεταφέρει στον χώρο τον παλμό, τον ρυθμό, τη μουσικότητα, τη δόνηση και την ενέργεια της εσωτερικής κίνησης. Η μουσικότητα της επαφής λειτουργεί καθοριστικά για να απελευθερωθεί η ορμή και η έκφραση της κίνησης του χορευτή που νιώθει πιο ανάλαφρος, ρευστός και δυνατός.
Το άγγιγμα που αναπνέει, το άγγιγμα που θεραπεύει
Η θεμελιώδης εργασία του bodyworker/σωματικού θεραπευτή είναι η άσκηση με τον εαυτό του που του επιτρέπει να έχει έναν υψηλό βαθμό συνειδητότητας και σωματικότητας. Μέσα από την εκπαίδευσή του αναπτύσσει τις τεχνικές και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί έτσι ώστε να προσεγγίζει τον άλλον με σεβασμό, ευαισθησία, επίγνωση, συνδεδεμένο νου-σώμα. Αυτή είναι η προϋπόθεση για να αισθανθεί ασφαλής ο αποδέκτης να εμπιστευθεί τον εαυτό του, το σώμα του και τα συναισθήματά του, να αφεθεί στην ενέργεια, στη γνώση και στην ενόραση του θεραπευτή, στα θεραπευτικά του χέρια.
Όταν το bodywork (Hands-on work σε ζευγάρια) εντάσσεται σε ένα μάθημα κίνησης/χορού καλλιεργεί τις παραπάνω αρχές, εκπαιδεύοντας έτσι τον κάθε συμμετέχοντα πάνω σε αυτή τη βάση. Καθώς λοιπόν το σώμα που ακουμπάει και αφουγκράζεται τον άλλον, είναι χαλαρό, ρευστό, παρόν, συνδεδεμένο, γειωμένο, με καθαρή ενέργεια και ευελιξία, η επαφή των χεριών γίνεται ζεστή, ήρεμη, μαλακή, καθησυχαστική και θεραπευτική. Τα χέρια αισθάνονται την κίνηση της ενέργειας που συμβαίνει στις επιφάνειες που αγγίζουν αλλά και κάτω από αυτές. Ανταποκρίνονται έτσι στην κίνηση που συναντάνε στο σώμα του αποδέκτη με λεπτούς χειρισμούς. Το αποτέλεσμα είναι συνολικά ένα θετικό αντίκτυπο, ένα θετικό αποτύπωμα για την εμπειρία του ατόμου. Λειτουργεί εξισορροπητικά, με ολιστικό τρόπο, επιδρά σε βάθος, με διάρκεια, υποστηρίζοντας την καθημερινότητα του ανθρώπου για να ζει με περισσότερη αρμονία.
Η επαφή που καθρεφτίζει και απελευθερώνει το σωματικό και συναισθηματικό βίωμα του θεραπευόμενου, βοηθάει το σύστημά του να αυτορρυθμίζεται και του ανοίγει δρόμους που τον οδηγούν στην επούλωση τραυμάτων, στην ικανοποίηση βαθύτερων αναγκών. Το άγγιγμα των χεριών μπορεί να ξυπνήσει παλιές μνήμες, αισθήσεις, εμπειρίες και εικόνες που τον φέρνουν πιο κοντά στα συναισθήματά του.
Το bodywork είναι ένα πολύ ισχυρό μέσο τόσο για τον δάσκαλο Somatics/κίνησης όσο και για τον σωματικό ψυχοθεραπευτή και την θεραπευτική σχέση που αναπτύσσει με τον αναλυόμενο. Η επαφή προσδιορίζει πάντα τη σχέση του ατόμου με τον τρόπο που βιώνει την εγγύτητα και την απόσταση. Ο θεραπευτής χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός και συνειδητός στο άγγιγμά του, στην επιλογή του για το αν πρέπει, για το πώς και το πότε μπορεί να αγγίξει τον θεραπευόμενο, έτσι ώστε να μην εκληφθεί το άγγιγμα του ως παραβίαση με μεγάλη πιθανότητα να τον επανατραυματίσει.
Η ποιητική του αγγίγματος
Εστιάζοντας στην ενέργεια του αγγίγματος και στα ερεθίσματα που προτείνει η πίεση που ασκείται σε κάποια επιφάνεια του σώματός μας, ανακαλύπτουμε ένα μεγάλο εύρος δυνατοτήτων στη σωματική έκφραση και ερμηνεία. Όταν χορεύουμε σε επαφή με τον άλλον, ο βαθμός πίεσης όπως και η επιφάνεια του αγγίγματος αλλάζουν διαρκώς. Κατά τη διάρκεια της κίνησης η παραπάνω συνθήκη αφήνει να αναδυθούν και να πάρουν μορφή διαφορετικές ποιότητες έκφρασης της σωματικής συνείδησης.
Διευρύνεται τότε η σωματικότητα της φαντασίας στην επικοινωνία με τον/τους άλλους. Μέσα από το Bodywork και τη δουλειά με την επαφή, στόχος μας είναι η καλλιέργεια της τεχνικής να αλλάζει τους αυτοματοποιημένους τρόπους, τις συνήθειες της κίνησης του ατόμου και να επιτρέπει στον κινούμενο να εφαρμόζει τα εργαλεία της τεχνικής που αποκτά με δημιουργικότητα και συνειδητότητα.
Η ποιητική του αγγίγματος προκύπτει από το άνοιγμα της καρδιάς μέσα από την αυθεντική επαφή που εμπνέει νου-σώμα, υποστηρίζοντας την έκφραση του ψυχισμού και των συναισθημάτων του ατόμου συνολικά. Η διαδικασία της κίνησης, όταν η έρευνα διέπεται από το καθαρό άγγιγμα και βλέμμα προς τον άλλον, αναπτύσσει αληθινές σχέσεις με πνευματικότητα και δυνατότητα εξέλιξης.
